Cora Engelbrecht ve Nimet Kıraç / The New York Times
İki hafta önce Lütfiye Yüce, Türkiye'nin güneyindeki Antakya'da kızı Yeşim için 30. yaş günü partisi düzenledi. Parti için bir pasta aldı ve birkaç komşusunu davet etti. Üç gün sonra, komşular gece yarısı evin olduğu yere geri dönerek Yeşim'i, şehri saran dağın yamacına çökmüş olan evinin altından çıkardılar. 66 yaşındaki Yüce, oğlu kızının cesedini dağdan aşağı taşırken yerin nasıl titrediğini "Sanki yer kaynıyordu" sözleriyle anlattı.
"Şimdi hiçbir şeyim yok"
O ve oğlu, eski bir manastırın yanındaki çadır kampında komşularına katılmadan önce günlerce bir mağarada kaldı. Onlar, bu ay Türkiye ve Batı Suriye'nin geniş bir bölümünü yerle bir eden depremin evsiz bıraktığı tahmini 1 milyon Türkiyeli arasında yer alıyor.
Yüce "Her şeyim vardı ama şimdi hiçbir şeyim yok" açıklamasını yaparken, depremde bir oğlunu da kaybettiğini ekledi. Hayatta kalan dört çocuğu olduğunu ve hepsinin de evsiz olduğunu söyledi. 66 yaşındaki anne "Oraya bir daha asla dönemem, ama ne yapabilirim? Gidecek hiçbir yerim yok" dedi.
Türkiye'de 40 binden fazla insan depremde ve güçlü bir artçı şokta hayatını kaybetti. Uluslararası Kurtarma Komitesi'ne göre yaklaşık 47 bin bina yıkıldı ya da hasar gördü ve 1 milyondan fazla insan geçici barınaklara gönderildi. Milyonlarca kişi de gıda, barınak, elektrik, su ve tuvalete ihtiyaç duymaya devam ediyor. Birçoğu neredeyse iki haftayı açık havada, bazen dondurucu havaya göğüs gererek geçirdi.
Türk hükümeti, Kızılay ve Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) gibi kuruluşlardan gelen yardım görevlileriyle birlikte, Türkiye'nin depremden etkilenen bölgelerinde insanları barındırmak gibi zorlu bir görevi yerine getirmek için çabalıyor.
Adıyaman'daki bir park, Türk ulusal acil durum yönetim kurumu AFAD tarafından kurulan çadırlarla dolu, hayatta kalanlar için bir dağıtım noktası haline geldi. Piknik alanları dev kazanlarda çorba pişiren gönüllülerle doluyken, diğerleri su, çocuk bezi, battaniye, süt, kurabiye ve bozulmayan yiyecekler dağıtıyor.
"50 kez sordum ama çadır alamadım"
Ağaçların altında dinlenen Erdal Akaslan ve eşi Selman Akaslan'ın da üç çocuklarıyla birlikte yaşadıkları ev depremde hasar gördü. Bu nedenle Erdal Akaslan boş bir arazide derme çatma bir çadır kurmak için plastik örtü ve ahşap kirişler bulana kadar aile bir gün boyunca dışarıda kaldı. AFAD çadırı alamamışlardı. Erdal Akaslan "50 kez sordum ama bir çadır alamadım" dedi.
Yine Adıyaman'da, evi depremde ağır hasar gören bir esnaf olan 60 yaşındaki Kadir Erdil, eşi ve üç yetişkin çocuğuyla birlikte yakınlarda üzerlerine düşebilecek binaların olmadığı bir bahçeye taşındıklarını söyledi. Erdil bulundukları durumu "Üzerinde yatmak için birkaç battaniyemiz ve halımız var ama geceleri bunlar soğuğu durdurmaya yetmiyor" sözleriyle ifade etti.
Türkiye'deki deprem bölgesinde yaşayan 3 milyon 600 bin Suriyeli mültecinin çoğu için koşullar genel olarak daha da kötü. Besni'de 31 yaşındaki Mohammed Makhzoum, kendisi, eşi ve üç çocuğunun deprem sırasında evlerinden zor kaçtıklarını söyledi. Bölgelerindeki diğer Suriyeli ailelerle buluşan Makhzoum, birçok Suriyeli'nin Makhzoum'un çalıştığı ağaç fidanlığına yerleştiğini ekledi.
Birden fazla aile ve tahminine göre çok sayıda kadın ve çocuk, Makzhoum'un çalıştığı fidanlığın üç odalı binasına doluşmuştu. İlk birkaç gece erkekler ve çocuklar dışarıda açıkta kaldı, ancak daha sonra fidanlığın sahibi onlara uyumaları için büyük bir çadır getirdi. Küçük bir kasabadaydılar ve hükümetten herhangi bir yardım almıyorlardı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, hükümetin yardım çabaları konusunda kamuoyunda artan hayal kırıklığına yanıt olarak, tüm deprem bölgesindeki konut ihtiyacını karşılamak amacıyla bir yıl içinde yeterli sayıda kaliteli ve güvenli bina inşa etmeyi planladığını söyledi.
Hükümet şimdilik bir dizi kısa vadeli çözüme bel bağlamış durumda: Yeniden kullanılan nakliye konteynerleri gelişigüzel karavan kampları gibi birçok yerde bitiverdi. Spor salonları, oteller ve üniversite yurtları insanlarla dolup taştı. Türkiye'deki diğer binlerce Suriyeli mülteciyi barındırmak üzere İskenderun liman kentine bir yolcu gemisi yanaşmaya hazırlanıyor.
Antakya'dan çıkış yolu, hayatta kalanlara yönelik desteğin bir panoramasını sunuyor. Yerel hayır kurumlarından gelen giysi torbalarıyla dolu arabalar, enkaz taşıyan traktörlerin etrafından dolanıyor. Çorba ve çay dağıtan seyyar mutfaklar, ambulansları ve pirinç ve un çuvallarıyla dolu kamyonların peşini izliyor. Harabeye dönmüş arazide, parklarda ve diğer açık alanlarda, çadırlar ve üzerinde yardım gruplarının yazıları bulunan derme çatma barınaklar enkazların arasından fırlıyor.
AFAD tarafından Antakya'daki otoparklarda daha resmi kamplar kuruldu. Bu kamplar, deprem bölgesinde yaşayanların umabileceği en iyi koşullardan bazılarını sunuyor: Çadırlar kalın, su geçirmez kumaştan yapılmış ve odun ya da kömür yakan ısıtıcılara sahip.
Ancak çadır almak herkese tanınan bir ayrıcalık değil. Bir stadyumun dışında yaklaşık bin 200 kişinin kaldığı AFAD kampında beş gündür yaşayan 24 yaşındaki Nedime Şahin, "Burada sadece Türk aileler var. Biz buraya taşınmadan önce Suriyeliler vardı ama onlar ayrılmak zorunda kaldı" dedi.
Stadyumun yakınında, genç bir kız ve erkek çocuğu, bağışlanan giysi ve oyuncaklardan oluşan bir arabayı camiden, 150 kişilik geniş bir Suriyeli ailenin bir zamanlar yaşadıkları bina kompleksinin gölgesinin hemen ötesinde çadır kurduğu bir zeytinliğe doğru itti.
"Ama biz hala hayattayız"
23 yaşındaki Mohammed Kasim Khadijeh, "AFAD bize çadır vermeyi reddetti, biz de kendi çadırımızı yaptık" dedi. Ailesinin barınağının üstü kilim ve brandalarla örtülü. Yedek mobilyalar, Khadijeh'in evinden aldığı tencere ve diğer eşyalarla birlikte dışarıya yerleştirilmiş şekilde bulunuyor. Sekiz yıl önce ailesiyle birlikte Suriye'deki iç savaştan kaçan ve depremden önce inşaatlarda çalışan Khadijeh'in amcası Sobhi Khadijeh, "Hayat devam ediyor" dedi. Şimdiyse o ve eşi, sekiz çocuklarının yeterli yiyeceğe sahip olmasını sağlamak için günde sadece bir öğün yemek yiyorlardı. Khadijeh "Suriye'de bir savaş vardı. Türkiye'de bir deprem oldu. Ama biz hala hayattayız" yorumunu yaptı.
Amca ve yeğen, uluslararası insani yardım kuruluşları, yerel yardım grupları ve cömert bölge sakinlerinin desteğine rağmen Khadijehler gibi bazı insanların yardım alamadığını söyledi. Bazıları, evlerinden kurtarılan ya da deprem bölgesi dışında yaşayan akrabaları tarafından gönderilen yiyeceklere bel bağlamış durumda.
Kendi arabalarıyla ülkenin dört bir yanına yardım götüren bazı gönüllüler aileyi ziyaret etti. DJ olan 42 yaşındaki Doğukan Manço, İstanbul'dan 11 saatten fazla yol kat ederek yol üzerindeki şehirlerde durup su tankları ve giysiler aldı ve bunları Suriyelilere verdi. Manço "Buraya gelmek için her şeyimi bıraktım" dedi ve bazı arkadaşlarının AFAD gibi yardım gruplarının ziyaret edemeyeceği bölgelere ulaşmak için zor durumdaki bölgelere dağıldığını ekledi.
AFAD Perşembe günü yaptığı açıklamada, deprem bölgesine şu ana kadar en az 368 bin 874 çadır gönderildiğini ve bunların 172 bin 265'inin kurulduğunu söyledi. Hükümet ayrıca 5 bin 400 nakliye konteynerini barınma için yeniden kullandı ve en az 890 bin kişi devlet tarafından işletilen yurtlarda ve tesislerde barındırılıyor. Erdoğan salı günü yaptığı açıklamada, yaklaşık 50 bin mağdurun otellerde olduğunu söyledi.
Depremin merkez üssüne yaklaşık 80 mil uzaklıktaki Adana'da spor salonları, camiler ve otellerden oluşan geniş bir ağ, on binlerce mağdur için barınaklara dönüştürüldü. Ömer Kahraman, geçtiğimiz hafta Adana Garden Business Otel'e sığınan yüzlerce mağdurdan biriydi.
Otelin loş ışıklı balo salonunda minderlerin üzerinde toplanmış bir grup insanın arasında yatarken, Kahraman "Adana'nın misafirperverliğinden çok memnunum" sözlerini kullandı. Depremzede, kurtarma ekiplerinin kendisini Kahramanmaraş'taki altı katlı binanın enkazından çıkarmasının sekiz saat sürdüğünü söyledi. Kırılan iki bacağının tedavi edilebilmesi için askeri helikopterle Adana'ya götürülmüştü. Kahraman "Burada hayatım boyunca unutamayacağım dostlar edindim" dedi.
© 2023 The New York Times Company
