Lara Jakes / New York Times
İsrail'in geçen ay Lübnan'ı işgal etmeye başlamasından bu yana, Gazze Şeridi'nde devam eden çatışmalar, Hizbullah'la mücadelenin siviller için oluşturduğu tehdit ve İran'la bölgesel bir savaşın fitilini ateşleme riski karşısında İsrail'in iki cepheli stratejisinin ne kadar akıllıca olduğu tartışılıyor. Ancak asıl önemli olan İsrail'in işgalinin uluslararası hukuk çerçevesinde yasal olup olmadığı sorusu.
İsrail, Hizbullah'ın bir yıldır Lübnan topraklarından gerçekleştirdiği roket saldırılarını gerekçe göstererek kendini savunma hakkına sahip olduğunu söylüyor. Bazı eleştirmenler ise buna katılmıyor. Avrupa Dış İlişkiler Konseyi'nde uluslararası hukuk ve silahlı çatışma uzmanı olarak görev yapan Hugh Lovatt, "Yasallık kişilere göre değişir. İsrail'in meşru müdafaa hakkı Lübnan'ın egemenlik hakkından üstün müdür? Bu çemberin etrafında dönüp durabiliriz" dedi.
'Sınırsız değil'
Ayrıca bazı uzmanlar, özellikle İsrail'in Lübnan'da güç kullanımının karşı karşıya olduğu tehditle orantısız olması ya da sivillerin korunmasına öncelik vermemesi durumunda meşru müdafaanın yasal sınırları olduğunu söylüyor. Almanya'daki Göttingen Üniversitesi'nde hukuk profesörü olan ve Lahey'de 1990'larda Kosova'da işlenen savaş suçlarını yargılayan özel bir mahkemede görev yapan Yargıç Kai Ambos, “Meşru müdafaa hakkınız var, ancak bu meşru müdafaayı belirli bir şekilde kullanmanız gerekiyor. Sınırsız değil" dedi. Uzmanlar, İsrail'in işgalinin yasallığını belirlemenin bulanık olabileceğini, çoğu durumda bir mahkeme veya Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından çözülmesi gereken geniş bir yorum yelpazesine izin verdiğini söyledi. Ancak mahkemelerin ya da Güvenlik Konseyi'nin bu tür soruları ele alması nadir ve ele alsalar bile sürecin hızlı bir şekilde sonuçlanması olası değil ya da hiç sonuçlanamayabilir. İşte İsrail'in işgalini çevreleyen bazı hukuki sorulara bir bakış.
Uluslararası hukuk ne diyor?
Birleşmiş Milletler Şartı Madde 2(4) “güç tehdidini veya kullanımını yasaklar ve tüm üyeleri diğer devletlerin egemenliğine, toprak bütünlüğüne ve siyasi bağımsızlığına saygı göstermeye çağırır.” Ancak Şartın 51. Maddesi de üye devletlerin kendilerini silahlı saldırılara karşı savunma hakkına sahip olduğunu açıkça ortaya koyar. Daha fazla karmaşıklık var. Lübnan egemen bir devlet, ancak İsrail hem militan bir grup hem de Lübnan hükümetinde etkili bir oyuncu olan Hizbullah'a karşı savaştığını söylüyor. (İsrail ve Amerika Birleşik Devletleri Hizbullah'ı terörist bir örgüt olarak görüyor). Hizbullah 1980'lerde İran'ın yardımıyla İsrail'in Lübnan'ı işgaline karşı savaşmak için kuruldu. İsrail ve Hizbullah, 2006 yılında İsrail'in Lübnan'ı işgal ettiği kanlı savaş da dahil olmak üzere o zamandan beri şiddetli bir çatışma içinde.
Son olarak, Hamas'ın geçen yıl 7 Ekim'de İsrail'e yönelik terör saldırılarına öncülük etmesinin ardından Hizbullah, müttefiki Hamas'la dayanışma içinde İsrail'e roket ve füze atmaya başladı. İsrail de ateşe karşılık verdi ve iki taraf yaklaşık bir yıl boyunca kısasa kısas şeklinde çatıştı. İsrail ve Lübnan'da siviller ve savaşçılar öldürüldü ve 7 Ekim ile İsrail işgali arasında sınırın her iki tarafında 150.000'den fazla insan yerinden edildi.
Bazı uzmanlar işgalin yasal olduğunu çünkü Lübnan'ın Hizbullah'ın İsrail'e saldırmak için topraklarını kullanmasına izin verdiğini söylüyor. İki İsrailli hukuk profesörü Amichai Cohen ve Yuval Shany, Birleşik Devletler Askeri Akademisi'ndeki Lieber Hukuk ve Savaş Enstitüsü için yayınlanan bir makalede, Hizbullah'ın roket ve füze saldırıları ışığında, “İsrail'in Hizbullah'a ve muhtemelen Lübnan Devleti'ne karşı meşru müdafaa önlemleri almaya yasal hakkı var” diye yazdı. The New York Times'a gönderdiği e-postada Shany, ABD ve müttefiklerinin benzer gerekçeleri “Suriye'de IŞİD'e karşı ve El Kaide'nin varlık gösterdiği diğer bazı ülkelerde operasyon yapmak” için kullandığını söyleyerek "Yazımızda da belirttiğimiz gibi. Lübnan'da meşru müdafaa durumu daha da güçlü" dedi.
İnsani yardım amaçlı yasal korumalar
İsrail'in işgalinin yasallığı konusundaki sorulardan ayrı olarak, her ülkenin savaş sırasında sivilleri korumak için yasal bir yükümlülüğü vardır. Örneğin Hizbullah askeri hedeflerini sivil binalara yerleştirse bile, uzmanlar İsrail'in hava saldırıları düzenlerken içerideki sivillerin güvenliğini de göz önünde bulundurması gerektiğini söylüyor. (Yale Üniversitesi'nde uluslararası hukuk profesörü olan Oona A. Hathaway'e göre uluslararası hukuk kara işgalleri ile hava saldırıları arasında bir ayrım yapmıyor - ölçü “güç kullanımı”).
Birleşmiş Milletler, Lübnan'da son iki hafta içinde İsrail ordusu tarafından 1.500'den fazla kişinin öldürüldüğünü, eylül ayında son savaşın en yoğun hava saldırılarından biri sırasında tek bir günde yüzlerce kişinin öldüğünü açıkladı.
Kanunlar nasıl uygulanıyor?
Uluslar ihlallere karşı nasıl hareket edecekleri, hatta edip etmeyecekleri konusunda anlaşmazlığa düştüklerinde uluslararası savaş yasalarını uygulamak imkansız olmasa da zordur. Uluslararası Adalet Divanı, Güney Afrika'nın İsrail'in Gazze'deki askeri operasyonları nedeniyle yaptığı soykırım suçlamaları gibi, belirli anlaşmaları ihlal etmekle suçlanan devletlere karşı dava açılmasına izin veriyor. Ambos, Lübnan'daki askeri operasyonlarıyla ilgili bir davanın uluslararası mahkemeye sevk edilmesi halinde, İsrail'in sonuca uymayı reddedebileceğini söyledi. Bu da hukuki ihtilafın Güvenlik Konseyi'ne taşınmasına yol açabilir. Hathaway, BM Genel Kurulu'ndan da bir karar çıkarmasının istenebileceğini söyledi. Ancak Genel Kurul'un üye devletlere çağrıda bulunmak dışında İsrail'e karşı harekete geçme yetkisi bulunmuyor. Ambos "Asıl soru, bunu kimin uygulayacağı?" dedi.
© 2024 The New York Times Company
