Lindsay Crouse / The New York Times
“Para nerede?” Geçen ay Amber Heard’ü mahkeme salonundan çıkarken görüntüleyen videoda, öfkeli protestocuların yuhalamalar arasında “Para nerede?” diye bağırdığı duyuluyordu. Heard duruşmada dört gün boyunca eski kocası Johnny Depp’in ona karşı suistimallerini anlatmıştı. Kuvvetli muhtemel Depp’in hayranı olan bir kadın ise “servet avcısı” diye haykırıyordu.
Ünlüye tapınma sendromu
Jürinin Depp’e 10 milyon dolardan fazla, Heard’e ise 2 milyon dolarlık tazminat hükmettiği karar hakkında ne düşünürseniz düşünün, geçen ayki o an bu altı haftalık halka açık gösterinin büyük sorularından birini cevapsız bırakıyor: Yetişkin bir insan, tanık olmadığı davranışlara ve kendisinin borçlu olmadığı paraya ilişkin davada, neden hiç tanımadığı birine hakaret etmek için Virginia'daki adliyeye gider?
Kendinden geçen, öfkeli hayranlar yeni bir fenomen değil. Ancak geçmişte ünlülere ulaşmak için sınırları ihlal edenler genellikle çılgın takipçiler olarak görülüyordu. Şimdi ise bu fenomen ana akım haline geldi. Adliye binasının önünde “servet avcısı” diye bağıran kadının, sosyal medyada ve kişisel hayatında Depp adına öfkelenenlerin dürtüsü, psikologların "ünlüye tapınma sendromu" adını verdiği bir fenomen. Bu sendroma sahip kişiler kamusal figürleri birer takıntıya dönüştürüyor.
The Beatles dönemindeki farklar
Klinik psikolog, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’ndeki bilim ve teknoloji sosyal bilimler profesörü Sherry Turkle, hayranlık biçimlerinin yıllar içinde dramatik bir şekilde değiştiğini söyledi. Turkle, "İnsanlar Beatles'a doğru akın ettiğinde ve onlara dokunmak istediğinde de bir delilik vardı. Ancak insanlar Beatles'a sahip olduklarını düşünmüyordu. Amber Heard’ü eleştirmek için mahkeme salonuna ve Twitter’a koşanlar bu figürlere muazzam bir yakınlık hissediyor. Beatles grubundan birinin eline dokunmak isteyenlerdeki mesafe hissi onlarda yok. Bakışlar hâlâ hürmetkar ama sahiplik hissi çok daha baskın ve kontrolsüz. Eski tutku halen var ama sınırlar ortadan kalktı” diyor.
Sosyal medyanın rolü
Sosyal medya ve çok sayıdaki ünlü haberlerinin bununla çok ilgisi var. Zengin ve ünlüleri mutfaklarında çalışırken veya yemek yaparken izleyince, aşk hayatlarının en mahrem detaylarını bilince onlardan beklentilerimiz daha kişisel hale geldi. Heard'in eski kocasına yönelik suçlamalarına inanmayanların çoğu, kendi hayatındaki benzer bir durumu ona yansıtıyor gibiydi.
Ünlülerle sosyal medyadaki ilişkilerimizin giderek daha fazla işlemselleşmesi ise bu fenomenin bir diğer etkeni. Dikkatimizi onlara harcıyoruz. Onlar da dikkatimizi çekerek para kazanıyor.
Ünlülerin bu tür karlı işlere neden ilgi duyduğunu anlamak kolay. Düğünlerini, hamileliklerini, ayrılıklarını basitçe yaşamak yerine sergiliyorlar. Sponsorlar, finansörler veya sosyal medya popülerliğini destekleyen sektörler sayesinde bu ve benzeri milatlardan büyük paralar kazanabileceklerini keşfettiler.
The New York Times, Kourtney Kardashian ve Travis Barker’ın geçen ayki düğününü “markalaşmış evlilik” diye nitelendirdi. Vanessa Friedman ve Jessica Testa, düğünün “büyük ölçüde Kardashian ve Jenner’ların Instagram paylaşımları sayesinde” Dolce & Gabbana’ya 25 milyon doları aşkın gelir sağladığını yazdı.
Takipçiler de maddi karşılık talep ediyor
Hayranlar değerli kaynaklar olan dikkatleri, tıklamaları ve iltifatlarının karşılığını gittikçe daha fazla talep ediyor. Ünlülere influencer diyoruz ancak biz de onları etkilemek istiyoruz. Bizler müşteriyiz ve parayı gözlüyoruz.
Yakın zamanda oyuncu Patti LuPone tiyatrodaki bir seyirciyi maskesini düzgün takması için uyarınca, Broadway müşterisi “Senin paranı ben ödüyorum” diyerek onu terslemiş, kendinde gördüğü hak duygusunu gözler önüne sermişti.
Hayranların ahlaki beklentileri kimi zaman politik aktivizmi veya seçmenlerin politikacılara taleplerini andırıyor: Ünlülerin etkisini toplum sağlıyor, yani nihayetinde ortadan kaldırılabilirler. Jenny Odell’in “How to Do Nothing” isimli kitabında yazdığı gibi “elimizde kalmış ve geri çekebileceğimiz son kaynağımız dikkat olabilir”.
Özel alan ve kamusal alan ihlalleri
Bir politikacının kararları toplumun günlük yaşamını doğrudan etkilerken onun kişisel alanını protesto etmek farklı bir durumdur. Son zamanlarda ABD Yüksek Mahkemesi yargıçlarının evleri önündeki protestolar veya restoranda ailesiyle sushi yerken Senatör Ted Cruz’a silah kontrolü hakkında yağan eleştiriler bunlara birer örnek. Ancak Heard-Depp davasında en ince detayına kadar inilen olaylar aile içi şiddeti kapsıyordu.
İkisinin topluma ne gibi bir sorumluluğu var? Aynı zamanda bütün bu nutuklar, hakaretler ve söz kesmeler sosyal medyanın bir yandan da ahlak polisliğe yapmasına yorulabilir.
Servet avcısı anı, ünlülerin gerçek hayatta da Twitter’dakiler kadar şiddetli kınanabildiğini gösterdi. Hayranların bu tepkilerinin normalleştirilmesi çevrimici ve gerçek dünyanın giderek endişe veren kesişimini vurguluyor. Öne çıkan kişilerin davranışları belirsiz ahlaki değerlerin emsal hikayelerine evriliyor.
Hayran kitlelerinin gücü
Aynı zamanda günümüz hayranları, popüler kültür üzerinde hiç sahip olmadığı bir güce sahip. İptal edilen diziler tekrardan çekilmeye başlıyor, hatta bazı senaryolar hayran teorileri doğrultusunda uyarlanıyor. Oscar Akademisi daha bu sene hayranların favori projesini ödüllendirmek için yeni bir kategori yaratınca gelenekselciler oldukça öfkelenmişti.
Hayranlar sevilen bir karakteri diriltmeye veya küçük bir rolü olan süper kahramana kendi projesini vermeye alıştı. Dolayısıyla, ünlülerin kişisel yaşamlarını eleştirmeleri şaşırılacak bir durum değil.
Turkle "İnsanlar artık sadece bakmak istemiyor. Oyunculuk yapmak istiyorlar" diyor.
Ünlüler nasıl etkileniyor?
Peki bu fenomenin ünlülere etkisi nedir? Zengin ve güçlü bireylere sempati duymak zor olsa da görebilecekleri zarar oldukça gerçek. Heard mahkeme kürsüsünde sert kamusal tepki sonrası yaşadığı travmaya değindi: “Her gün taciz ediliyor, aşağılanıyor ve tehdit ediliyorum. İnsanlar beni öldürmek istiyor ve bunu bana her gün söylüyorlar”.
Ünlüler bir yandan hayranların dikkatinden faydalanırken diğer yandan da tutsak edilir. Model ve aktör Emily Ratajkowski “My Body” adlı biyografi kitabında bu karmaşık güç dinamiğine değiniyor. Ratajkowski “Yirmili yaşlarımın başında güçlerini güzellikten alan kadınların, bu gücü onlara veren erkeklerin arzusuna borçlu olduğunu hiç düşünmemiştim. Kontrolde olan erkeklerdi, dünyanın yaltaklandığı kadınlar değil" diyor.
Hayranların yoğun ilgisinin nesnesi olmak elbette kadın ünlüler kadar erkekler için de zor olabilir. Ancak Heard-Depp davasında sergilenen dinamikler toplumsal cinsiyet dinamiklerini yansıtıyor gibiydi. Depp, hayranlarını kendi yararına harekete geçirmeyi başardı ve birçoğu Heard'ın aşağılanmasından keyif alıyor gibiydi. Depp'in avukatları, çoğunlukla lehlerine olan bir kararın ardından adliyeden çıkınca kalabalık onları ünlüler gibi alkışladı.
“Beklentilerimiz yersiz”
Haberlerin çoğu korkutucu ve iç karartıcı olduğunda yabancıların evlilik anlaşmazlığına zaman harcamak hoş bir dikkat dağıtıcı ve zararsız bir eğlence gibi gelebilir. Ancak ne kadar eğlenceli olursa olsun, ünlüler ve hayranları arasındaki gibi tek taraflı ilişkiler yanıltıcıdır ve yıpratıcı olabilir. 21. yüzyılın hayali toplulukları gerçek değil.
Kaldırım boyunca Amber Heard’e hakaretler yağdıran kadın gerçekten incinmiş hissedebilir. Ancak aktrisin o kadının kim olduğu hakkında hiçbir fikri yok. Telefonlarımızdan takip ettiğimiz ünlülerle asla arkadaş olmayacağız. Eğlence sektöründekiler biz para ödediğimiz sürece performans sergileyecek. Ancak beklentilerimiz yersiz. Bize hiçbir şey borçlu değiller.
© 2022 The New York Times Company
