Carlotta Gall / The New York Times
Ağır Rus topçularının ölümcül gürültülerinin arasında, Ukrayna başkenti Kiev'de tanıdık gelen çok şey var. Korkunç bir ürküntü duygusu. Rusya'nın güneyinde yaklaşık 30 yıl önce, Sovyetler Birliği dağılırken Moskova'dan bağımsızlık ilan etmeye cüret eden Çeçenya’nın başkenti Grozni'deydim. Çeçenler cüretlerinin bedelini ağır ödediler. Rus ordusu, eski Rus İmparatorluğu'nun uzak bölgeler üzerinde kontrol sağlayıp insanları boyun eğdirmek için kullandığı taktiği uyguladı. Şehri iki kez işgal edip iki kez de dümdüz ettiler.
Ukrayna, Çeçenya'dan çok farklı
Ukrayna, Kuzey Kafkasya'da sadece 1 milyonluk küçük bir bölge olan Çeçenya’dan çok farklı. Ukrayna 40 milyondan fazla nüfusu, 200 bini aşkın askerden oluşan silahlı kuvvetleri ve en az 3 milyon nüfuslu bir başkenti olan egemen bir ulus.
Çeçenya Putin’in ilk hedefiydi
Ancak Çeçenya’da olanları hatırlamakta fayda var çünkü Vladimir Putin, Rus egemenliğini istediği yerde yeniden kurmak için kullandığı oyun planını ilk kez orada geliştirdi. Putin’in yöntemleri kaba kuvvet ve terördür: Şehirlerin bombalanıp kuşatılması, sivillerin kasıtlı olarak hedef alınması, yerel liderler ile gazetecilerin kaçırılıp hapse atılması ve onların yerine sadık vatan hainlerinin getirilmesi. Bu taktikler, eski Dışişleri Bakanı Madeleine Albright'ın ölümünden kısa bir süre önce yazdığı gibi Josef Stalin'in oyun kitabından alındı.
Çeçenya’da da savaşa beceriksizce başlamışlardı
Çeçenya’daki savaş, Rusya'nın şok edici beceriksizliği ile başladı. 1994’ün yılbaşı gecesinde, Rus birlikleri Grozni'ye acemice gönderildi. Büyük ölçüde zorunlu askerlerden oluşan birlik kendilerini ne beklediğini bilmeden, Çeçen liderliğini hızlı bir şekilde devirmek amacıyla uzun tank ve zırhlı kolonlarını şehre sürdü. Rus askerler yüksek motivasyonlu Çeçen savaşçı birimleri tarafından karşılandı.Tanksavar füzelerle donanmış Çeçenler bir gecede yüzlerce düşmanı yakaladı, zırhlıları yaktı ve askeri kolonları pusuya düşürdü.
Maykop tugayı neredeyse son adamına kadar yok edildi. Liderler takip eden günlerde olup bitenleri değerlendirip orduya takviye gönderirken Rusya'da şaşkın bir sessizlik vardı. Çeçenler zaferlerini kutladılar ve tutsaklarının annelerini aramalarına izin vererek Moskova'yı birliklerini geri çekmeye çağırdılar. Ama bu durgunluk çok sürmedi. Rus ordusu Grozni'yi üç taraftan kuşatmak için harekete geçti. Şehre korkunç hava ve topçu saldırıları düzenlediler. Rus güçleri, Çeçen savaşçıları ezici bir bombardıman altında geri çekilmeye zorlarken; mahalleleri, sanayi parklarını ve ardından yerleşim bölgelerini blok blok ezerek şehre adım adım girdi.
Savaşın iki tarafı
Her iki tarafı da yakından gördüm. Rus hatlarının gerisindeyken, onların büyük silahları kenti vuruyor, sivillerin kuşatma altında yaşadığı sığınaklara ulaşmak için bomba ve mermi kullanılıyordu. Modern bir Avrupa şehri, harap olmuş bir ayın yüzeyine dönüştü. Binaların yarılarının nasıl parçalandığını ve insanların apartmanlarındayken nasıl açık havada kaldığını hatırlıyorum. Çeçen askerler her yerdeydi. Sivil arabalarla ön cepheye geçiyor, arka sokakların ve binaların arasından koşturuyorlardı. Usta şehir gerillaları oldular ve ezici ihtimallere karşı haftalarca direndiler.
Moskova'nın kaba kuvvet kullanmasına kızan sivil halktan geniş bir destek aldılar. Müslüman bir halk olan Çeçenler, Stalin döneminde baskı ile sürgüne maruz kalmışlardı ve Rus yönetimine karşı uzun bir direniş geçmişine sahiptiler. Ruslar inatçı bir savunmayla karşılaştığında sokaklardaki herhangi birine veya bir araca öldürücü küme bombaları atardı. Bu insanlar ister askerler, ister kaçan siviller, isterse de su toplamaya çalışan emekliler olsun…
Ruslar aynı hataları yaptı
Üç ay sonra, Rus kuvvetleri şehir merkezini ele geçirdi. Askerler yıkılmış binalar, çukurlar oyulmuş toprak ve ezilmiş ağaç kütüklerinden oluşan bir çorak araziyi koruyan plastik sandalyelere oturuyordu. Savaş, Rus kuvvetlerinin sivillerin bodrumunda olduğu sekiz katlı binalara, çatıların üzerinde patlayıp etrafa güçlü şok dalgaları yayan termobarik bombalarıyla güneye taşındı ve nihayetinde son direniş üssü de yok edildi. Bugün Ukrayna'da bu yaşananlar yankılanıyor. Aradan yaklaşık 30 yıl geçse de Rusya'nın Ukrayna'da aynı taktikleri ve hatalarının çoğunu tekrardan uyguladığını görmek şaşırtıcı. Çeçenya’da ve ondan önce Afganistan'da öğrenilen acı derslere rağmen Rus birlikleri bu ayın ilk haftalarında Ukrayna başkentinin kontrolünü ele geçirmek amacıyla tankları ve yakıt kamyonlarını ana karayollarına sürdü.
Ukrayna’da neler oldu?
Ukraynalı askerler ise doğru anı bekliyor ve sürekli pusular kuruyordu. Tankları ve zırhlı araçları yok edip öyle bir yığın oluşturdular ki Rus ilerlemesini engellediler. Çok sayıda Rus askeri öldürüldü ve esir alındı. Hayatta kalanlar çevredeki ormana kaçmak zorunda kaldı. Diğer tank kolonları Kiev'e doğu yaklaşırken imha edildi. Bu çatışmayı bir durgunluk izledi. Şehir yeniden nefes aldı. Hatta birkaç kafe yeniden açıldı. Şimdi savaşın ikinci ayında, Ukraynalı yetkililer Rusların odaklarını başkente yönelik bir saldırıdan çevirdiklerini söylüyorlar. Ancak Batılı analistler, Kiev'in büyük ölçüde bir hedef olmaya devam ettiği konusunda uyarıyor ve şimdiden ülke çapındaki diğer şehirlerin korkunç şekilde bombalanmasına tanık oluyoruz.
Pek çok Rus kuvveti yeniden toplanmak için Kiev'den geri çekilirken, diğerleri çoktan konuşlandı ve şehri kuşatmaya başladı. Askeri analistler, başkente ilerleyen kilometrelerce uzunluğundaki Rus zırhlı kolonu arasında çok sayıda roketatar, ağır top ve hatta termobarik silahları tespit etti. Kuzeydeki birçok banliyöde şiddetli çatışmalar bitmek bilmiyor. Şehir, özellikle yakın zamanda, neredeyse her gün ve her gece seyir füzesi ve topçu saldırılarına maruz kalıyor.
“Rusya bir topçu ordusu”
Kiev belediye başkanı Vitaly Klitschko, askeri komutanların artan tehlikeye karşı uyarıları doğrultusunda son iki hafta içinde iki kez 36 saatlik sokağa çıkma yasağı emri verdi. Klitschko geçen hafta bir açık hava basın toplantısında, şehrin her tarafında hava saldırısı sirenleri çalarken “Lütfen evde kalın, çok daha güvenli olacak" diye yalvardı. Eski bir dünya ağır sıklet boks şampiyonu olan belediye başkanı, şok olmuş insanlarını uzun bir çatışma için hazırlamaya çalışıyor: “Bu savaşın ne kadar süreceğine dair bir cevap veremeyiz. Bu sürenin yıllar değil, haftalar olmasını umuyoruz.”
Kiev en kötü senaryoya hazırlanırken, Rus kuvvetleri Ukrayna'nın en büyük ikinci kenti olan Harkov'u talan ediyor. Liman kenti Mariupol, güneydeki Mıkolayiv şehri ve kuzeydeki Çernihiv kasabası da yoğun saldırı altında. Savaşın ilk günlerinde bu bölgeleri ele geçiremeyen Rus ordusu, binlerce sivilin mahsur kaldığı hastaneler, sığınaklar hatta okullar da dahil olmak üzere altyapı ve binaları istikrarlı bir şekilde yıkıyor. İngiliz araştırma kuruluşu Royal United Services Enstitüsü'nde analist olan Samuel Cranny-Evans, Rus ordusu hakkında "Onlar gerçekten bir topçu ordusu. İster tarlada, ister dağda veya şehirde savaşıyor olsunlar, topçu saldırıları çoğu soruna ilk yanıtları. Bunun sonucu dümdüz edilen bir şehir ve sivil kayıplar” diyor.
"Rusya askerlerinin yaşamını umursamıyor"
On yıldan fazla bir süredir anavatanında Rus ordusuna karşı savaşan Çeçen komutan Müslüm Cheberloevsky, Rus yöntemlerini çok iyi biliyor. Putin 2014 yılında Kırım'ı ilhak etmek için harekete geçtiğinde Ukrayna'yı desteklemek için bazı savaşçılarıyla birlikte bölgeye gitti. Şu anda Kiev yakınlarındaki gönüllü bir Çeçen taburunu komuta ediyor. Komutan, Kiev'in eteklerinde yaşanan çatışmayı bir kedi-fare oyunu olarak tanımlıyor: Rus kuvvetleri yarım düzine zırhlı aracı bir köye sokuyor, ardından Ukraynalılarla birlikte kendi savaşçıları onları vurmaya çalışıyor. Rusların ilerlemeye çalıştıklarını ancak başarı elde edemediklerini belirtiyor. Cheberloevsky, Rus silahlı kuvvetleri hakkında “Rus İmparatorluğu zamanından kalma aptal taktikleri var, onlar değişmedi. En önemli taktikleri, askerleri cepheye atmak. Kendi askerlerinin yaşamı umurlarında değil” diyor.
Putin'in sıradaki adımı
Putin’in bir sonraki taktiği Çeçenler tarafından iyi biliniyor. Rus birlikleri Çeçenya’da karada kontrolü ele geçirirken, tutuklamalar ve kurdukları kamplarla muhalefeti ezdiler. Ardından da yerel işbirlikçilerini güçlendirdiler. Çeçenya’yı vuran belirleyici darbe, kontrolü sağlamak için davaya sadık Çeçenlerin dönüştürülmesi oldu. Putin, savaştan altı yıl sonra Çeçenya baş müftüsünü isyancıların davasına ihanet ettirdi. Müftünün oğlu Ramzan Kadirov, Putin'in baş uşağı oldu. Kadirov, Suriye'deki ve şimdi de Ukrayna'daki savaşlarda Rus güçlerini desteklemek için Çeçen savaşçılar sağladı. Ukrayna'da bu tür yöntemlerin işaretleri halihazırda var.
Yerel yetkililerin tutuklanması ve kaybolması, yerel gazetecilere yönelik gözaltılar ve tehditler, sivillerin Rusya'ya toplu tahliyesi. Rus vekillerinin son sekiz yılda doğu Ukrayna'nın ayrılıkçı bölgelerinde uyguladığı katı toplumsal baskılar ve kötü şöhretli hapishaneler, ülkenin Rus işgali altında yönetilebileceğinin bir göstergesi.
"Savaş bitmekten çok uzak"
Çeçen savaşının zirvesinde Kanada'nın Moskova'daki büyükelçiliğinde görev yapan Kanadalı diplomat ve politikacı Chris Alexander da daha kötüsünün geleceği konusunda uyardı: "Ukraynalılar için bu noktada tek tehlike Halep/Grozni tarzı geniş ölçekte dolaylı yangınlardır" diye yazdı bana. "Savaş bitmekten çok uzak"
© 2022 The New York Times Company
