Yapay zekanın sohbet etme becerisindeki ilerlemeler sayesinde ruh sağlığı chatbotlarına (sohbet robotu) ilgi artıyor. Buradaki soru ise şu: Ne kadar terapi sağlayabilirler? Araştırmacılar, chatbotların hala bir insan terapistin yerini tutamayacağını söylüyor. Bu araçlardan bazıları krizdeki hastalara yardım etmekte zorlanmakla kalmıyor, aynı zamanda her zaman yeterli düzeyde kişiselleştirme sunmuyor veya doğruluğu garanti edilen tavsiyeler vermiyor.
Yine de araştırmacılar, sohbet robotlarının ve yapay zekanın ruh sağlığında oynayabileceği bazı destekleyici rollere odaklanıyor. Örneğin, chatbotlar insanların bakıma ihtiyaç duyup duymadıklarını belirlemelerine yardımcı olma ve onları uygun kaynaklara bağlama, insanların ruh hallerini iyileştirme ve bilişsel-davranışçı terapide öğretilen becerileri uygulama konusunda umut vaat ediyor. Princeton Üniversitesi'nde bilgisayar bilimleri profesörü Olga Troyanskaya, “Ruh sağlığı hizmetlerinde yeniliğe büyük ihtiyaç var” diyor. Troyanskaya aynı zamanda, özellikle yapay zekanın ruh sağlığında kullanılması söz konusu olduğunda dengenin önemli olduğunu vurguluyor.
Çevrimiçi kaynaklar ve telefon uygulamaları da dahil olmak üzere dijital araçlar yoluyla ruh sağlığı hizmetlerine erişimi artırma çabaları yıllardır devam ediyor. Çalışmalar, dijital müdahalelerin yaygın ruh hali ve anksiyete semptomları olan kişilere yardımcı olabileceğini, ancak terapiye bir insan da dahil olduğunda ve kullanıcıları kontrol ettiğinde daha etkili olma eğiliminde olduklarını gösterdi. Northwestern Üniversitesi'nde profesör David Mohr, yine de bazı eski ruh sağlığı uygulamalarının, kısmen sağladıkları sınırlı ve tekrarlayan yanıtlar nedeniyle yüksek bir terk edilme oranına sahip olduğunu söylüyor.
Yapay zeka da empati sunabiliyor
Büyük dil modellerine dayanan yapay zeka teknolojisini kullanan daha yeni sohbet robotları, daha insani konuşmalar yapabiliyor ve ruh sağlığı hizmetlerinde yeni uygulama olanaklarının önünü açıyor. Örneğin, bu yeni araçlardan bazıları, insanların teselli etme şeklini taklit edebilir veya bir yanıtın bir insandan mı yoksa yapay zekadan mı geldiğini anlamanın zor olabileceği noktaya kadar empati sunabilir. Ancak bazı uzmanlar, bu tür teknolojilerin ruh sağlığı amacıyla kullanımına ilişkin düzenlemelerin, güvenlik önemlerinin ve hatta en iyi uygulamaların eksikliğinden endişe duyuyor. Özellikle tavsiye veren sohbet robotları konusunda endişeli olan uzmanlar, bir kişi için faydalı olabilecek bir önerinin başka bir kişiyi engelleyebileceğini söylüyor.
En büyük endişelerden biri, test edilmemiş teknolojinin kriz veya akut sıkıntı dönemlerinde insanlar tarafından kullanılması. Bazı araştırmacılar, üretken yapay zeka sohbet robotlarıyla konuştuklarını ve bazılarının hızla tavsiye vermeye başladığını, ancak bunların hepsinin uygun ya da güvenli olmadığını gördüklerini söylüyor.
Cevapları tehlikeli sonuçlar doğurabilir
Chatbotların sınırlamaları hakkında bir uyarı eklemek de yararlı olmayabilir. Örneğin bir kullanıcı kendine zarar verme düşünceleriyle nasıl başa çıkacağını sorduğunda chatbot şöyle yanıt verirse "Sorunuzla ilgili size yardımcı olamam lütfen profesyonel terapi alın" diyebilir.bUzmanlar, krizdeki insanların genellikle yardım istemekte zorlandıklarını, bu nedenle onları bu noktada geri çevirmenin tehlikeli sonuçlar doğurabileceğini veya gelecekte yardım istemekten vazgeçirebileceğini söylüyor.
Yine de sohbet robotları bir dizi ruh sağlığı alanında faydalı roller oynamaya başlıyor. Bunlardan biri, yardım aramaktan çekinen bireyleri mevcut kaynaklara yönlendirmeyi içeriyor. Diğerleri ise bir terapist tarafından görülmeyi bekleyen ya da seanslar arasında başa çıkmaya çalışan kişilere hizmet vermeyi içeriyor.
Teknikler geliştiriliyor
Washington Üniversitesi'nde bilgisayar bilimi ve mühendisliği profesörü olan Tim Althoff ve ekibiyle birlikte, insanların terapide sıklıkla kullanılan ve “bilişsel yeniden çerçeveleme” adı verilen bir beceriyi öğrenmelerine ve uygulamalarına yardımcı olacak dijital bir araç üzerinde çalışıyor. Bilişsel yeniden çerçevelemenin amacı, bireylerin bir durumda nesnel olarak ne olup bittiğinin değil, o duruma nasıl baktıklarının duyguları üzerinde etkisi olduğunu fark etmeleridir. Bu bakış açısını değiştirmenin veya “yeniden çerçevelemenin” anksiyete ve depresif semptomlar da dahil olmak üzere ruh halini iyileştirmede yardımcı olduğu biliniyor. Ancak bu teknikte iyi olmak genellikle zaman, pratik ve rehberlik gerektirir.
Bazı uzmanlar, yapay zekanın ruh sağlığı hizmeti sağlayıcılarının eğitilmesine yardımcı olma konusunda da umut vaat ettiğini söylüyor. California Üniversitesi'nde klinik psikolog olan Stephen Schueller, “Psikoterapideki süreçleri izleyebilmek ve açabilmek gerçekten önemli” diyor ve yapay zeka tabanlı araçların eninde sonunda kriz hattı gönüllüleri gibi profesyonel olmayan çalışanları kanıta dayalı tekniklerde desteklemek için kullanılabileceğini ekliyor.
