Paralı asker grubu Wagner'in lideri Yevgeniy Prigojin'i taşıdığına inanılan bir uçak Rusya'da düştü. Rusya Acil Durumlar Bakanlığı'na göre uçakta bulunan 10 kişinin tamamı hayatını kaybetti. Prigojin, Haziran ayında Rusya'da bir bölge başkentini ele geçirip Moskova'ya asker göndererek dünya manşetlerine çıktı. Prigojin aynı gün darbe girişimini iptal ederek askerlerini kışlalarına geri gönderdi. Görünüşe göre Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile bir anlaşma yaptı. Ancak birçok yorumcunun da belirttiği gibi bu, Rusya'nın misillemesinden ya da uluslararası alanda kendisini adalet önüne çıkarma çabalarından kurtulduğu anlamına gelmiyordu.
Prigojin'in kısa süreli isyanının etkisi ne oldu? Rusya'daki ve dolayısıyla Ukrayna'daki olayları nasıl etkilecekti? Haziran ayında Post köşe yazarları bu dikkat çekici olaylar dizisine ilişkin görüşlerini paylaştılar.
David Von Drehle: Başarısız darbelerin bile sonuçları vardır
David Von Drehle, Washington Post'a ulusal meseleler ve siyaset hakkında yazıyor. The Post'tan önce Time dergisinde 60'tan fazla kapak yazısı yazdı ve 10 yıl editör olarak çalıştı. Von Drehle aralarında ödüllü çok satan Triangle: The Fire That Changed America'nın da bulunduğu çok sayıda kitabın da yazarı.
Ördek gibi yürüyen ve vaklayan bir kuşun muhtemelen ördek olduğunu söylerler. Rusya'da askeri darbe gibi görünen ve başlangıçta Putin tarafından darbe olarak yorumlanan olaylar dağılana kadar muhtemelen bu da bir darbe girişimiydi.
Akademisyen Naunihal Singh, 1950'den 2000'e kadar olan darbe girişimleri üzerine yaptığı kapsamlı bir çalışmada, tüm darbe planlayıcıları için temel zorluğu tespit etti. Otoriter bir hükümeti devirme girişimi için ayrıntılı planlama yapmak çok tehlikeli. Putin gibi diktatörler tüm hükümetlerini bu tür planları ortaya çıkarmak ve ezmek üzere organize ederler. Bu nedenle bir darbe girişimi, diğerlerinin de katılacağı umuduyla küçük bir grubun cesur bir hamlesiyle başlamalı. Singh'e göre plan yoktur sadece umutlar ve inançlar vardır.
Prigojin cumartesi günü Moskova'ya doğru ilerlerken, kesinlikle umutlarını batacağı hissene kapılmıştı. Görünüşe göre Rusya Savunma Bakanlığı içinde ilham vermeyi umduğu ayaklanma katılmıyordu. 2016'da Türkiye'deki ve 2020'de Venezuela'daki darbe planlayıcıları gibi Prigojin de hükümetin kendiliğinden devrilmesi için bir davetiye yayınladı ama kimse gelmedi.
"Putin sunulan ilk çıkışa sarıldı"
Bu olayda joker kart hükümetin tepkisiydi. Putin'in çatışmanın sonucu konusunda Prigojin'den daha fazla güven duymadığı açıktı. Rus lider, ayaklanmayı bastırmak için hükümet güçlerinin sadakatini ve gücünü test etmek yerine, kendisine sunulan ilk çıkışa sarıldı. Bu da başka bir girişimi davet edebilecek bir zayıflık işareti. Bunda hem iyi hem de kötü noktalar var. İyi nokta şu ki Rusya'nın pervasız liderleri intihara meyilli değil, ki bu da nükleer bir güçte hoş karşılanacak bir özellik. Kötü nokta ise Zayıflamış bir Rusya zayıflamış liderlere sahiptir ve kontrolden çıkmaktadır. Putin ülkesini bir felakete sürükledi ve görünürde onu kurtaracak kimse yok.
Max Boot: Putin'in zayıflığını herkese gösterdi
Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü tarafından "silahlı çatışma konusunda dünyanın önde gelen otoritelerinden biri" olarak adlandırılan Max Boot, tarihçi, yazar ve dış politika analistidir. Boot 2018'de yazdığı The Road Not Taken: Edward Lansdale and the American Tragedy in Vietnam adlı biyografi kitabıyla 2019 Pulitzer Ödüllerinde finalistlerden biriydi.
Geçtiğimiz birkaç gün, Ekim 1993'te Boris Yeltsin'in kendisini devirmeye yönelik bir girişimi durdurmak için orduya parlamentoyu bombalama emri verdiği anayasal krizden bu yana Rusya tarihinin en çalkantılı günleri oldu. Yeltsin iktidarı elinde tuttu ancak bir daha asla aynı derecede meşruiyet iddiasında bulunamadı ve altı yıl içinde görevden ayrıldı. Kendi elleriyle seçtiği halefi Putin'in meşruiyeti de Prigojin ve Wagner paralı askerlerinin isyanıyla sarsıldı. Hasarın ölümcül olup olmadığı henüz belli değil.
Putin, Wagner ayaklanmasını bastırmak için Rus silahlı kuvvetlerini seferber etmedi, belki de edemedi. Gerçekten de, Prigojin ve paralı askerleri Rostov-on-Don'daki Güney Askeri Bölgesi karargahını ele geçirip başkente doğru ilerlerken, birkaç Rus Hava Kuvvetleri pilotu dışında, düzenli ordu seyirci konumundaydı. Rostov'daki sıradan insanlar Wagner güçlerini alkışlayarak yirmi yıldan fazla bir süredir uluslarını demir yumrukla yöneten adama karşı ne kadar az sevgi beslediklerini gösterdiler. Putin, Moskova'nın en son 1993 yılında gördüğü türden bir sokak çatışmasını önlemek için yardımcısı Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko diplomatik yardımına bel bağlamak zorunda kaldı.
Putin hiç şüphesiz şimdi kontrolü yeniden ele almaya çalışacak. Hükümette bir tasfiyeye girişebilir ve Prigojin ve destekçilerinden acımasız bir intikam alabilir. Wagner'in patronuna açık pencerelerden uzak durması tavsiye edilebilir. Putin'in zayıflığını göstermesi, kendi yakın çevresinden taht için meydan okuyan diğer kişileri cesaretlendirebilir çünkü kontrol gizemi paramparça oldu. Bu noktada, Rus siyasetine yansımalarının ne olacağını bilmiyoruz. Wagner'in kaderi de belirsizliğini koruyor. Savaşçıları nihayet Rusya Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalamak zorunda kalabilir.
Bundan sonra Prigojin'in başına ne gelirse gelsin, Putin rejimini karakterize eden yolsuzluk ve beceriksizliğe yönelik sert suçlamalarıyla açıkça bir akor yakaladı. Küçük bir suçlu iken savaş suçlusuna dönüşen Prigojin, Kremlin'e karşı halkın memnuniyetsizliğini herhangi bir liberal eleştirmenden daha etkili bir şekilde kullanabilen uzman bir isyancı oldu.
David Ignatius: Putin'in kontrolün kendisinde olduğunu göstermesi gerekecek
Washington Post gazetesinde haftada iki kez dış ilişkilere dair köşe yazıları yazan David Ignatius'un aynı zamanda 11 casus romanı var. 2007'de yazdığı Body of Lies kitabı filme uyarlandı ve başrollerinde Leonardo DiCaprio ve Russell Crowe yer aldı.
Bu hikayenin gizemi, Prigojin'in Moskova'ya yürüyüşünde ne olmasını beklediği. Wagner lideri planları hakkında o kadar konuşkandı ki ABD istihbarat görevlileri komplodan geçen hafta haberdar oldu. Prigojin desteğe sahip olduğuna inanıyordu. Putin'i rahatsız eden de bu olmalı. Bu komplo ne kadar ileri gitti? Prigojin pazartesi günü videoya kaydedilen ifadesinde desteğinin nasıl arttığına ve sonra nasıl çöktüğüne dair bazı ipuçları verdi. Cumartesi günü Moskova'ya doğru yaptığı yarışla övünen Prigojin, başkente yaklaşırken "Güzergah üzerindeki tüm askeri tesisler bloke edildi ve etkisiz hale getirildi. Yürüyüş sırasında bizi gören tüm askeri personel bizi destekledi" ifadelerini kullandı.
Sonra ne oldu? 200 kilometreden daha az bir mesafedeyken, bölgede keşif yaptığını ve devam ederse çok kan döküleceğinin belli olduğunu söyledi. Bu bize Prigojin'in adalet yürüyüşü için beklediği askeri ve güvenlik desteğinin ortadan kaybolduğunu fark ettiğini gösteriyor. İlerlemek güçleri için katliam anlamına gelecekti. Bu yüzden rotayı tersine çevirdi ve dostu Lukaşenko aracılığıyla kendisi ve güçleri için bir af anlaşması yaptı.
Moskova'daki eski bir CIA şefi olan Rolf Mowatt-Larssen, Prigojin'in askerlerin gelmeyeceğini anladığında teslim olduğunu savunuyor. Prigojin'in kuvvetleri cumartesi günü erken saatlerde Rostov-on-Don'daki Rus komuta merkezini ele geçirdiklerinde alkışlandılar. Ukrayna'daki en cesur ve en başarılı Rus savaşçıları oldukları için bu şaşırtıcı değil. Ancak Moskova'ya yaklaştığında Putin isyanın belini kırmıştı. Mowatt-Larssen, "Putin bu komplonun orduda ve özel servislerde ne kadar derinlere ulaştığına dair her ayrıntıyı öğrenmek zorunda. Bu iş en az birkaç haftadır planlanıyordu. Prigojin kiminle konuşuyordu? Kimler destek sözü verdi? O anın sıcaklığıyla kim taraf değiştirdi?" gibi sorulara yanıt bulunması gerektiğini söyledi.
Krala ateş etti ve ıskaladı
Prigojin kibirli ama aptal değil. Pazartesi günü Putin'e "hükümeti devirmek gibi bir niyeti olmadığı" konusunda güvence vermeye çalıştı. Geçen hafta sonu gerçekleştirdiği silahlı saldırıyı "bürokrasiye ve bugün ülkemizde var olan diğer hastalıklara karşı mücadele" olarak lanse etti. Ancak krala ateş etti ve ıskaladı. Putin'in zaafları geçen hafta sonu canlı bir şekilde gözler önüne serildi ancak hayatta kalma becerileri de bir o kadar esrarengizdi. Prigojin'in komplocu planının içine girdi ve onu durdurdu. Rus lider, düşmanları tarafından çizilen karikatür versiyonlarından çok daha gizemli bir figür. O Shakespeare'in Macbeth'i, ellerinden kurbanlarının kanı damlayan bir kötü adam. Ama aynı zamanda düşmanlarına karşı harekete geçmeyi neredeyse çok geç olana kadar erteleyen kibirli, bencil bir Hamlet'tir. Putin'in bu ölümden dönme deneyiminden sonra artık komutanın kendisinde olduğunu göstermesi gerekecek. Bu hem Ukrayna hem de Rusya için kötü haber.
Eugene Robinson: Putin bu krizi atlatacak gibi görünüyor
Haftada iki kez siyaset ve kültür üzerine yazılar yazan Eugene Robinson, Washington Post'taki otuz yıllık kariyeri boyunca Buenos Aires ve Londra'da dış haberler muhabirliği, dış haberler editörlüğü ve gazetenin Stil bölümünden sorumlu genel yayın yönetmeni yardımcılığı gibi birçok görevde bulundu. 2009 yılında, 2008 başkanlık kampanyası üzerine yazdığı, ilk Afro-Amerikan başkanın seçilmesine odaklanan köşe yazıları nedeniyle Pulitzer Ödülü'ne layık görüldü.
Ben olsam Putin'i henüz gözden çıkarmazdım. Bu hafta sonu yaşanan isyan, Rusya'nın modern çarı olarak yirmi yılı aşkın süredir karşılaştığı en zorlu meydan okuma olabilir ancak en azından şimdilik hayatta kalması muhtemel görünüyor. Hala kendi kaderini kontrol edebiliyor.
Prigojin'in isyanı Putin rejiminin uzaktan göründüğünden daha kırılgan olduğunu ortaya çıkardı. Ama sonuçta gözünü kırpan Prigojin oldu. Askerleri Moskova'ya doğru ilerlerken Rus askerleri ve vatandaşları davasına sahip çıkıp ona katılmış olsalardı, belki de geri dönmeyecekti. Prigojin, Putin'in Ukrayna'daki kıyma makinesi savaşıyla ilgili rahatsız edici gerçeği sadece tüm dünyaya değil, kritik bir şekilde Rus halkına da duyurdu: Kiev'in Rusya için bir tehdit oluşturmadığı, bunun bir zorunluluk değil seçim savaşı olduğu. Wagner lideri, bir halk kahramanının özelliklerine sahip olsa da bir Rus liderin incelik ve kurnazlığına sahip değil.
Onun bir şekilde Putin'i devirdiği bir senaryo düşünün. Çok kötü bir adam olan Prigojin, Rusya'nın Kuzey Kore gibi totaliter bir devlet haline gelmesi çağrısında bulundu ki bu ne Rus halkının ne de uluslararası toplumun hoş karşılayacağı bir gelişme. Düzenli orduda isyanlar çıkarsa ya da Rus kamuoyu kararlı bir şekilde savaşa karşı çıkarsa Putin'in bazı düzenlemeler yapması gerekecek. Ama hala sürücü koltuğunda o var. Prigojin onu yerinden etmeye çalıştı ama başaramadı.
Charles Lane: Prigojin gerçeği açıkça söyleyen tek Rus
Washington Post'ta haftalık köşe yazıları yazan Charles Lane, daha önce 1993-1999 yılları arasında New Republic'te editörlük ve kıdemli editörlük, 1987-1993 yılları arasında ise Newsweek'te dış haberler muhabirliği yaptı. ABD tarihi ve hukuki meseleleri üzerine üç kitabın yazarı olan Lane, aynı zamanda Dış İlişkiler Konseyi üyesi.
Wagner lideri Prigojin'in Putin rejimine karşı başlattığı isyan hakkında daha öğrenilecek çok şey var. Ancak Prigojin'in ayaklanması sona erdikten çok sonra bile Rus rejimini tehdit edebilecek bir şey yaptığını biliyoruz: Gerçeği söyledi. Prigojin cuma günü yaptığı 30 dakikalık açıklamada, Putin'in Ukrayna'ya yönelik saldırganlığı için öne sürdüğü tüm gerekçeleri çürüttü. Prigojin, "Ukrayna silahlı kuvvetleri NATO bloğuyla birlikte Rusya'ya saldırmayacaktı" dedi.
Ayrıca, işgalin "Rus vatandaşlarımızı geri almak ya da Ukrayna'yı askerden arındırmak ve silahsızlandırmak için gerekli olmadığını" söyledi. Prigojin'in söylediğine göre savaş oligarkların başlattığı yozlaşmış bir girişimdi. Wagner lideri, "Donbas'ta çok şey çalıyorlardı, daha fazlasını istediler" dedi. Prigojin sadece Rusya yönetiminin yalanlarını ve hatalarını dile getirmekle kalmadı, aynı zamanda karşı tarafın davranışlarını da övdü. 5 Haziran'da yayınlanan bir videoda, Savunma Bakanı Sergey Şoygu'nun masa başı davranışları ile Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy'nin cephe birliklerini ziyaret etme isteğini olumsuz bir şekilde karşılaştırdı.
Bu sözler söylenmemiş olamaz. Duyulmamış olamazlar. Elbette bu sözleri sarf eden kişi, Putin rejiminin şiddet ve hilekarlığına dahil olduğu düşünüldüğünde, şüphe götürmez bir tanık olmaktan çok uzak. Pazartesi günü, Putin'i devirmeye yönelik herhangi bir niyeti olduğunu reddetti. Hiç kimse Prigojin'in açık sözlü eleştirilerinin savaşı sona erdirmek istediği anlamına geldiğini düşünmemeli.
Yine de onun çıkışlarının inandırıcılığı var çünkü sıradan Rusların etraflarında gördükleri gerçekliğe karşılık gelen içeriden bir görüşü temsil ediyorlar. Bu Ruslar için, Prigojin gibi kötü şöhretli bir haydut bile olsa, birinin, herhangi birinin, pek çoğunun düşündüğü şeyi söylediğini duymak heyecan verici olmalı. Belki de bu, bağımsız bir Rus medya kuruluşu olan Verstka'ya göre, isyanından önceki haftalarda Rusların internette Prigojin için yaptıkları aramaların neden Vladimir Putin için yapılan aramalardan daha fazla olduğunu ya da Ukrayna'ya 60 mil uzaklıktaki cephe şehri Rostov-on-Don halkının neden onu ve Wagner birliklerini karşılamak için toplandığını açıklamaya yardımcı oluyor.
