22 Kasım 2024, Cuma Gazete Oksijen
05.02.2021 06:00

Su böreği vs. Lazanya

İtalyan lazanya ile su böreği şaşırtıcı derecede benziyor. İlk lazanya tariflerinde hamur katları arasında peynir var

Göçler, savaşlar teknoloji ve gastronominin ulusların arasında bilgi transferine neden olmuş yüzyıllar boyunca. Moğol işgalleri, Haçlı seferleri, Roma ve Osmanlı İmparatorluklarının birçok halkı ve kültürlerini yönetiyor olması etkileşimi beraberinde getirmiş ve birçok yemek reçetesinin farklı coğrafyalardaki halklar arasında paylaşılmasını sağlamış. Yabani arpa ve buğdayın Bereketli Hilal’den çıkmış olması birçok hamur işinin de yakın coğrafyadan dünyaya yayıldığının bir işareti. Türk mutfağının sevilen tatlarından biri olan börek de zaman içinde yakın coğrafyalarda benimsenmiş ve Yunanistan’da Buréki, Sırbistan’da Burek veya Pita, İsrail’de bourekas gibi isimlerle alarak yaygınlaşmış, farklılaşmış. Acaba İngilizlerin meşhur meat pie’ı da böreğin bir akrabası mı?

Batı’ya Osmanlılar taşıdı

Kimi kaynaklar börek isminin Türkçe burmaktan geldiğini söylese de bazı kaynaklar da Farsça kökenli olduğunu ifade eder. Bazı tarihçiler, böreğin Roma İmparatorluğu dönemine kadar geçmişini tarif etse de börek Osmanlı sarayının da vazgeçilmezlerinden biriymiş. Bir diğer sav da Orta Asyalı göçebe halkların fırınları olmadığından mayalı ekmek gibi kabarık görünmesi için yufkayı çok katlı ve doldurarak pişirmesi ile ortaya çıktığını savunur. Böreği doğuda Çin’e kadar götüren Moğollar, batıya ilk taşıyanlar da Osmanlılar olmuş. Zaman içinde börek farklılaşmış, yaygınlaşmış, yorumlanmış.  Bugün Türkiye’de su böreği, kol böreği, Sarıyer böreği, Laz böreği, sigara böreği derken pişirme biçimi, hamuru ve dolgusu ile börekler de kendi içlerinde bir derya. Çok katmanlı olan börekler hamur veya yufkanın ya rulo yapılarak ya da üst üste serilerek kalınlaşması, arasına da baldan peynire, etten sebzeye farklı kombinasyonlar ile doldurulması, ateşte, tavada veya yağda pişirilmesi ile ortaya çıkıyor.  Fakat bütün börekler arasında su böreği, pişirme biçimi ile dikkat çekiyor. Hamurun haşlanıp ardından da tepsiye döşenerek ateşte iki tarafı pişirilen bu börek, peynirli ve kıymalı versiyonlara sahip. Birçok kişi gerçek su böreğinin beyaz peynir ve maydanoz ile yapıldığını savunuyor. Kökeninin Kırşehir olduğu söylense de Anadolu’nun birçok yerinde su böreği pişiriliyor. Bu zahmetli böreğin peş peşe iki farklı pişirme tekniği ile pişiriliyor olması da böreğin düğün, nişan, bayram gibi günlerde hazırlanıyor olmasına neden olmuş sanki.

700 yıl önceki lazanya

Peki su böreğine benzer özelliklere sahip Balkanlar ve Ortadoğu dışında bir yemek var mı? Eğer internette su böreği tarifi aradıysanız karşınıza en çok çıkan tariflerden biri de lazanya hamuru ile yalancı su böreği tarifi. Yalancılığını bilmem ama İtalya’nın kuzeyinde lasagne, güneyinde de lasagna olarak bilinen yemek ile su böreği arasında şaşırtıcı benzerlikler var. Tarihçilere göre 14’üncü yüzyıla dayanan ilk lazanya tariflerinde haşlanmış hamur katmanları arasında peynir ve baharat dolgusundan bahsediliyor. Bugünkü lazanya, domatesli ragu sos ile dolduruluyor olsa da ilk lazanyanın domatessiz olduğu kesin.  Lasagne kelimesinin kökeni de börek kelimesi gibi tartışılıyor. Latince’den mi, Yunanca’dan mı geldiği konusu net değil. Fakat orijinal reçeteden bugün bir hayli değişmiş olsa da lazanya ile su böreğinin iki aşamalı pişirme biçimleri birbirine çok benziyor. Aklın yolu birdir ne de olsa. Bu pişirme tekniğini Romalılar Anadolu’dan mı götürdü, yoksa  Venedikli tacirler mi taşıdı bilinmez ama günümüzde su böreğinin İtalyan lazanyası kadar tanınmamış olması bizim kabahatimiz.
Oğul Türkkan
Oğul Türkkan