Malatya'da lüks bir apartman olan Trend Garden Residence, spor salonu, yeni döşenmiş odaları ve çatı katındaki kafeteryasıyla övünüyordu. Ancak 6 Şubat'ın erken saatlerinde şehri sarsan güçlü bir depremle birlikte yedi katlı bina parçalandı ve iki hükümet yetkilisine göre 29 kişi hayatını kaybetti. Hayatta kalanlardan biri, yapının sıvılaşmış gibi yıkıldığını söyledi. Reuters'ın belediye ve af belgeleri, mimar çizimleri ve Trend Garden'ın geçmişini bilen altı kişiyle yaptığı görüşmelere dayanarak yaptığı incelemeye göre, bina birkaç yıl önce gerekli izinler alınmadan kapsamlı bir tadilattan geçirildi. Ancak daha sonra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 2018'de çıkardığı imar affı sayesinde tescil edildi.
Soruşturma yürütülüyor
Erdoğan o dönemde, 2018'de yeniden seçilmesinden önce bina sahiplerine ilk kez tanınan affın, şehir planlamasına aykırı olarak inşa edilen milyonlarca bina nedeniyle vatandaşlar ve devlet arasındaki anlaşmazlıkları çözmeyi amaçladığını söylemişti. Şimdi, enkaz halindeki Trend Garden'ın çöküşündeki sorumluları bulmak için soruşturma yürütülüyor.
Adlarının açıklanmasını istemeyen iki hükümet yetkilisine göre, yerel savcılar binayla bağlantılı en az üç kişiyi ihmal sonucu ölüme sebebiyet vermekle suçlayarak tutukladı. Yetkililer soruşturmanın binanın tüm yönleriyle ele alınacağını söyledi. Türkiye'de, ülkenin modern tarihindeki en ölümcül doğal afet olan depremin yol açtığı yıkıma kötü inşaatların nasıl katkıda bulunmuş olabileceğine odaklanılırken, yetkililer suçluları bulma sözü verdi. Hükümet, aralarında müteahhit ve inşaatçıların da bulunduğu 230'dan fazla kişinin tutuklandığını açıkladı.
Yıkılması gereken binalardan biriydi
Deprem Türkiye ve Suriye'de 50 binden fazla insanın ölümüne neden oldu ve artçı sarsıntılar bölgeyi sarsmaya devam ediyor. Trend Garden, Türk yetkililerin depremin yerle bir ettiği bölgelerde çöktüğünü ya da acilen yıkılması gerektiğini söylediği 200 binden fazla binadan biriydi. Geçen hafta pazartesi günü meydana gelen bir başka deprem Malatya'da daha fazla binanın çökmesine neden oldu.
Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı ve Şehircilik Bakanlığı, af ve bu uygulamanın depremin yol açtığı yıkıma katkıda bulunup bulunmadığına ilişkin yorum taleplerine yanıt vermedi. 2003'ten bu yana Türkiye'yi yöneten Erdoğan, felaketin ardından yaptığı açıklamada kendi döneminde bina standartlarının geliştiğini söyledi.
Hükümet yetkililerine göre Trend Garden soruşturması kapsamında tutuklananlar arasında Engin Aslan da bulunuyor. Şirket kayıtları, Aslan'ın tapu kayıt belgelerine göre binanın sahibi olan bir Türk şirketinin çoğunluk sahibi olduğunu gösteriyor. Tutuklanmadan önce apartman yönetiminin bir çalışanı aracılığıyla Reuters'ın ulaştığı Aslan, Trend Garden'ın çöküşünde hayatını kaybeden kardeşinin yasını tuttuğu için haber ajansına konuşmayacağını söyledi. Aslan'ın avukatı Muhammet Karadoğan yorum yapmayı reddetti.
Mimarlar ve inşaat mühendisleri, 12 dairenin 42 küçük birime bölünmesini ve çatı katının tam teşekküllü bir yedinci kata dönüştürülmesini içeren bina tadilatının çökmeye katkıda bulunup bulunmadığını belirlemek için henüz çok erken olduğunu söyledi. Ancak, af yasasının temel sorunlara yol açtığını, çünkü büyük fay hatları üzerinde yer alan ve deprem riskiyle karşı karşıya olduğu bilinen bir ülkede inşaat sektöründe umursamaz bir kültürü teşvik ettiğini söylediler.
"Yasalar korumak içindir tehlikeye atmak için değil"
Af kapsamında, mal sahipleri elektronik başvuru yaparak ve vergi ödeyerek kayıtsız binaları yasallaştırabiliyordu. Süreci yöneten Şehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan ayrıntılı kılavuzda bağımsız bir değerlendirme gerekliliğinden bahsedilmiyor. Ancak yasa, binanın depreme dayanıklı olmasından mal sahibinin sorumlu olmasını öngörüyor. Türkiye İnşaat Mühendisleri Odası Malatya Şubesi üyesi Erol Erdal, "Bu yasa saçma. Hükümet ve yasalar insanları korumak içindir, onları tehlikeye atmak için değil" dedi.
"İmar affı doğru bir yaklaşım değildi"
Malatya Belediye Başkanı Selahattin Gürkan, devam eden soruşturmayı gerekçe göstererek Trend Garden'ın çöküşü hakkında yorum yapmaktan kaçındı ancak Reuters'a verdiği demeçte yetkililerin depremden ders çıkarmaları gerektiğini söyledi. Erdoğan'ın iktidardaki AK Parti'sinin bir üyesi olan belediye başkanı, kaçak yapıların düzenlenmesinin güvenlik tehlikelerine yol açıp açmadığı sorusuna "İmar affı doğru bir yaklaşım değildi" yanıtını verdi.
"Sorumlu kim bilmek istiyorum"
Trend Garden'ın çökmesi sonucu Fatma Zehra Görgülü, üç çocuğu ve bir kız kardeşini kaybetti. Depremden sonraki altıncı gün boyunca dondurucu soğukta enkaz halindeki binanın yakınında yakılan ateşin başında oturan Görgülü, kurtarma ekipleri enkazı tararken ve kendisi haber beklerken sessizliğini korudu ve donup kaldı. Üçüncü kardeş Feyza Yılmaz, felaketin ardından kardeşine yardım etmek için Malatya'ya geldi. Yılmaz, ailenin Trend Garden'da bir oda kiraladığını çünkü Görgülü'nün çocuklarından birinin nadir görülen bir hastalık nedeniyle tedavi görmesi gerektiğini ve buranın hastaneye yakın olduğunu anlattı.
Deprem olduğunda Görgülü hastanedeydi, kızı ve iki oğluna ise evdeki diğer kız kardeşi bakıyordu. 32 yaşında bir avukat olan Yılmaz, modern ve sağlam görünümlü bir binanın nasıl olup da iskambilden bir ev gibi yıkılabildiğini anlamak istediğini söyledi. Yılmaz, "Bunun sorumlusunun kim olduğunu bilmek istiyorum" dedi. Kurtarma ekiplerine göre ertesi gün dört cesede ulaşıldı.
Sorunlu binalar
Trend Garden binası - ve 2018 imar affı yasası - bazı mimar ve inşaat mühendislerinin, 85 milyonluk ülke nüfusu kent merkezlerine kaymaya devam ederken, Erdoğan döneminde Türkiye'nin sıkı deprem karşıtı düzenlemeleri uygulamakta başarısız olduğunu söylediği şeyin simgesidir.
Mart 2019'da Malatya'da düzenlenen bir AKP mitinginde konuşan Cumhurbaşkanı, destekçilerine imar affı sayesinde 88 bin 507 Malatyalı vatandaşın sorununun çözüldüğünü söyledi. Türk makamları affı birkaç kez uzattı. Hükümetin geçen yıl Ekim ayında yaptığı açıklamaya göre, bu sayede 3 milyondan fazla hane ve şirket tapularını aldı. Aynı ay, Erdoğan'ın müttefiklerinden Büyük Birlik Partisi Genel Başkanı Mustafa Destici, bu yılki cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde, bu uygulamanın yeniden yapılması gerektiğini önerdi. Destici, Reuters'ın yorum taleplerine yanıt vermedi.
2019 yılında İstanbul'da imar affından yararlanan bir binanın çökerek 21 kişinin ölümüne yol açmasının ardından hükümet, en tehlikeli binaları yıkıp yerine yenilerini yapma planını hızlandırma sözü vermişti. O dönemde hükümet, ülkedeki 20 milyon mülkün yaklaşık üçte birinin güvenlik endişesi taşıdığını ve harekete geçilmesi gerektiğini söylemişti. Ancak Türkiye Mimarlar Odası Başkanı Eyüp Muhcu'ya göre Türk yetkililer bu konuyu ihmal etti. Muhcu'ya bunun yerine hükümetin yeni alanlardaki inşaatlara odaklandığını ve sorunlu binaları kaderlerine terk ettiğini söyledi.
"Tüm kurallara uygun yapıldı"
Trend Garden'ın binası yirmi yıldan uzun bir süre önce, 1990'ların sonunda, bir tarafın araziye katkıda bulunduğu ve diğerinin inşaatı üstlendiği, ikisinin de birimleri paylaştığı tipik bir emlak anlaşmasını takiben inşa edildi. Reuters'a konuşan 70'li yaşlarındaki Malatyalı müteahhit Bahattin Doğan, inşaatı kendisinin yaptığını söyledi. Bülent Yeroğlu ise arsayı ailesinin verdiğini söyledi. 59 yaşında bir inşaat mühendisi olan Yeroğlu, binanın iskeletinin çelik betonarme, dolgularının ise tuğladan tasarlanmasında da sorumluluk aldığını söyledi. Her iki isim de geçerli tüm kurallara uyduklarını ve hiçbir kestirme yol kullanmadıklarını öne sürdü.
Reuters tarafından daha sonra görülen 1996 tarihli orijinal yapı ve inşaat ruhsatlarının mimar çizimleri ve 2010 tarihli bir uydu görüntüsü, binanın başlangıçta ticari alan içeren bir zemin kat ve altı kat üzerinde 12 daire ve bir çatı katından oluştuğunu gösteriyor. Kaliforniya merkezli BFP Engineers'dan adli mühendislik uzmanı Eduardo Fierro, çizimlerle birlikte binanın oldukça iyi tasarlanmış bir iskelete sahip göründüğünü söyledi.
Bununla birlikte Fierro, binanın zemin katında yumuşak kat ya da doğal bir zayıflık olduğunu, daha yüksek bir tavana ve ticari alanı barındırmak için daha az duvar ya da bölmeye sahip olduğunu söyledi. Kendisi ve Reuters'ın görüşüne başvurduğu diğer bazı uzmanlar, binanın çökmesinde tadilatın rol oynayıp oynamadığının daha fazla bilgi olmadan belirlenmesinin mümkün olmadığı konusunda hemfikirler.
Tadilat için izin alınmadı
Yeroğlu, ticari alanı aldığını ve on yılı aşkın bir süre önce ikiye bölerek iki eczacıya sattığını söyledi. Reuters'a konuşan iki eczacı da bu alanı bölündükten sonra satın aldıklarını ve binada herhangi bir değişiklik yapmadıklarını söyledi. Müteahhit Doğan, 12 daireyi 2018 yılı ortalarında, hükümet yetkililerinin tutuklandığını söylediği kişilerden biri olan Aslan'a sattığını anlattı. Binayı 42 birime dönüştürme işleminde ise sorumlunun Aslan olup olmadığı şimdilik bilinmiyor çünkü binanın mülkiyeti o dönemde değişmeye devam etti. Bir belediye yetkilisi, tadilatın izin başvurusunda bulunulmadan yapıldığını, kendisinin ve diğer yerel bina uzmanlarının böyle bir dönüşüm için izin alınması gerektiğini söyledi. Malatya'nın Yeşilyurt ilçesindeki bina kayıtlarını inceleyen yetkili, "Herhangi bir başvuru izi yok" dedi.
Yetkili, eğer bir başvuru yapılmış olsaydı, belediyenin genellikle yorgun yapılara sahip eski binaların yeniden modellenmesine izin vermeye karşı olması nedeniyle büyük ihtimalle reddedileceğini de sözlerine ekledi. Trend Garden'ın bulunduğu Yeşilyurt ilçe belediyesinin bir sözcüsü, binanın tescil geçmişi hakkında yorum yapmayı reddetti. Reuters tarafından görülen 42 af belgesine göre, Şehircilik Bakanlığı Aralık 2019'da Trend Garden adresindeki 42 daire için başvuru sahibi tarafından sağlanan bilgilere dayanarak af kararı çıkardı. Tapu belgelerine göre Malatya merkezli Trend Yurt adlı bir şirket Kasım 2020'de binanın tapusunu almak için af kararlarını kullandı. Şirket kayıtlarına göre Aslan, Mart 2020'den bu yana Trend Yurt'un çoğunluk sahibi ve yöneticisi.
İki hükümet yetkilisi, tutuklananlar arasında 2018 yılında Trend Yurt'u kuran Sefa Gülfırat ve şirket kayıtlarına göre binanın yapısını tasarlayan inşaat mühendisi Yeroğlu'nun da bulunduğunu söyledi. Tutuklanmadan önce Reuters'a konuşan Yeroğlu, binanın tadilat sırasında yapısının zarar görmesi nedeniyle çöktüğüne inandığını söyledi. Tutuklandığında kendisini temsil eden avukat Özgür Akkaş, Yeroğlu'nun inşaat mühendisi olarak sorumluluğunun sona erdiği gerekçesiyle taksirle ölüme sebebiyet verdiği iddiasına itiraz edeceğini söyledi. Reuters'ın ulaştığı Yeroğlu'nun bir yakını, binanın inşaatından gelen bir zayıflığı olduğu fikrini reddederek, inşaat mühendisinin yapıyı ticari alan da dahil olmak üzere dikkatlice tasarladığını söyledi.
Ailesi zemin kattaki ticari alanlardan birinde eczane sahibi olan Anıl Özhan ve diğer bölge sakinlerine göre, daha fazla tadilatın ardından, çatı katı bir kafeteryanın bulunduğu yedinci bir kat haline geldi ve hizmet verilen daireler 2021'in sonlarında açıldı. Trend Garden Residence tarafından 2021'in sonlarında internette yayınlanan bir fotoğraf, mavi ve koyu sarı süslemeler, şirketin adıyla süslenmiş ve cam cepheli bir yedinci kat da dahil olmak üzere bu yenilemelerin ardından binanın son halini gösteriyor. Özhan, binanın imar affından yararlandığının farkında olduğunu ancak eczacının af çıkmadan önce tadilatın kapsamlı bir şekilde değerlendirildiğine inandığını söyledi.
"Öldüğümü sandım"
Deprem anına ait görüntülere göre 6 Şubat günü sabah saat 4.17'de Trend Garden'ın etrafındaki karla kaplı zemin şiddetli bir şekilde sallanmaya başladı. Bir inşaat şirketinde yönetici olarak çalışan Onur Gençler altıncı katta uyuyordu. Ne olduğunu anladığında iki yatağı birbirine yaklaştırdı ve cep telefonunu aldıktan sonra yorganlara sarınarak aralarına uzandı.
Binanın uzun bir dakika boyunca sallandığını ve ardından birkaç saniye içinde çökerek onu karanlığa gömdüğünü söyledi. Öldüğünü sandığını anlatan Gençler, "Ancak telefonumu açıp eşimin ve oğlumun resmini gördüğümde hayatta olduğumu anladım" dedi. Yaklaşık 90 dakika sonra, bölgeye koşan patronu Mehmet Kaya ve iş arkadaşları Gençler'i bir beton yığınının altından hafif yaralı olarak çıkardılar. Kaya, yoğun kar yağışı altında altı saat süren arama çalışmalarının ardından, aynı apartmanda kalan 34 yaşındaki kuzeni Fatma'yı bulduklarını söyledi. Ancak Fatma hayatını kaybetmişti.
