Ben Hubbard/The New York Times
Suriye polisi evini bastı ve kocasını sürükleyerek götürdü. En büyük oğlu, kendi memleketinde Suriye hükümetinin top mermileri yağmuru altında öldü. Milyonlarca Suriyeli gibi, Hanadi Hafisi de savaş bittiğinde geri dönme planlarıyla ülkeden kaçtı. On yıl sonra Türkiye’de hala bir mülteci; savaş yaralarına müdahale eden bir merkezde çalışıyor. Dolayısıyla, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ve onun Rus destekçileri tarafından yapılan insani yıkımın daimi bir görüntüsüne maruz kalıyor: Felç, kayıp eller ve bacaklar ve hastaların kendilerine bu tür felaketlerin neden hayatlarını tükettiğini sorduğu o derin travma.
46 yaşındaki Hafisi, “Bana adalete ulaşıp ulaşamayacaklarını sorduklarında ne diyeceğimi bilemiyorum. Gerçekten, onlara ne diyeceğim? Beşar'ın hesap vereceğini mi? Yargılanacağını mı? Bunlar tabii ki olmayacak” diyor.
Suriyeliler olanları deja vu hissi ile izliyor
Dünya, bir zamanlar canlı mahallelerin bombalanması, kaçmaya çalışırken top mermileriyle öldürülen siviller, Rusya'nın kimyasal silah kullanıp kullanmayacağına dair spekülasyonlar ile tanışıp Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin acı gerçeklerini kabullenirken; birçok Suriyeli olanları dehşet verici deja vu hissi ve ileride ne olacağına dair derin bir önseziyle izliyor.
Suriye savaşı 11 yıl önce Esad karşıtı bir ayaklanmayla başladı. Ardından hükümet, silahlı isyancılar, cihatçılar ve diğerleri arasında çok taraflı bir çatışmaya dönüştü. 100 binlerce insan öldürüldü, milyonlarca insan evini terk etti ve Esad, büyük ölçüde şu anda Ukrayna'nın işgalini yürüten Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'den aldığı geniş destek sayesinde iktidarda kaldı.
Suriye, Putin'e potansiyel dersler sunuyor
Analistler, Suriye savaşının mirası ve Rusya'nın bu savaştaki rolünün Ukrayna'da büyük bir öneme sahip olduğunu ve Putin'e potansiyel dersler sunduğunu söylüyorlar: Batı'nın çizdiği kırmızı çizgiler önemli sonuçlara katlanmadan geçilebilir, sözde çatışmayı durdurmayı amaçlayan diplomasi dikkati şiddetten uzaklaştırmak için kullanılabilir ve otokratlar korkunç şeyler yapıp uluslararası yaptırımlarla karşılaştığında iktidarda kalabilir.
Esad'ın düşmanlarını bastırmak için uyguladığı gaddarlığın çoğu dakikası dakikasına belgelendi. Birçok kişi büyük bir öfkeyle Esad’ın bundan asla kurtulamayacağını düşünüyordu. Protestoları durdurmak için eylemcileri tutukladı ve kalabalığa gerçek mermiler sıkan askerler ile silahlı haydutları görevlendirdi. Muhalefet silaha sarılırken, Esad’ın askerleri isyancıları destekleyen kasaba ile mahalleleri top ateşine tuttu, bombaladı ve çevreleyerek açlığa mahkum etti. Bu eylemler çok sayıda sivili öldürdü ve daha fazlasını hayatları için kaçmaya zorladı.
"Batı'nın askeri müdahalesi bekleniyordu"
Suriye'nin savaş öncesi nüfusunun yarısından fazlası yerinden edildi. 5.7 milyon mülteci ülke dışında kaldı. ABD'li yetkililer Ağustos 2013'te Esad güçlerinin başkent Şam yakınlarında, isyancıların hakim olduğu kasabalara kimyasal silahlarla saldırarak dünyayı şok ettiğini, 1.400'den fazla insanı öldürdüğünü söyledi. Başkan Barack Obama kimyasal silah kullanımını kırmızı çizgi olarak adlandırdığı için pek çok Suriyeli, uluslararası hukukun böylesine açık bir şekilde ihlalinin Batı'nın askeri müdahalesine yol açmasını bekliyordu.
Kimyasal silah saldırısından kurtulan 29 yaşındaki İbrahim Alfawal, “Çernobil veya Hiroşima'ya tanık olanlar gibi, daha önce çok az insanın deneyimlediği bir şeye tanık olduğumuzdan eminim” dedi. O gün, mahşer günündeymiş gibi hissettiğini de sözlerine ekledi.
"Esad bedel ödemedi"
Ancak Alfawal, ABD müdahale etmeyince sarsıldı. Esad'ın güçleri gaza maruz kalan kasabaların kontrolünü nihayetinde ele geçirdi. Esad yasak silah kullandığı için hiçbir bedel ödemedi. Alfawal bu durumun, Esad'ın cezasız kalacağına güvenebileceğini gösterdiğini belirtti. O noktadan sonra Suriye güçlerinin, ailelerin ekmek almak için sıraya girdiği okullar, hastaneler, mahalleler ve fırınlar da dahil olmak üzere sivil altyapıya yönelik saldırılarının yalnızca arttığını söyledi. Putin, 2015'te Esad'ın kuşatma altındaki ordusuna yardım etmek için Rus güçlerini gönderdi. Kısa süre sonra Rus subayları Suriye güçlerine tavsiyelerde bulunuyor, Rus jetleri Suriye şehirlerine bombalar yağdırıyordu. Bu sırada, Putin de Esad'ın sahip olduğu dokunulmazlığın aynısının keyfini sürüyordu.
Suriye'deki kavramı kullanıyorlar
Rusya, Ukrayna'da da Suriye'de öncülük ettiği, benzer bir dezenformasyon kampanyası kullanıyor. Suriye'de muhalif aktivistleri yanlış bir şekilde El-Kaide üyesi olarak damgaladı. İsyancıları, suçu Suriye hükümetine atmak için kimyasal saldırılarını sahte bayrak operasyonları olarak başlatmakla suçladı. Alfawal, Rusya'nın Ukrayna'ya yaklaşımı hakkında, "Yalan söylemek ve ona bağlı kalmak için Suriye'de kullandıkları kavramı kullanıyorlar" dedi.
"Saldırılarda klor kullanıldı"
Suriye'deki kimyasal saldırılar devam etti. Global Public Policy Institute in Berlin’de araştırmacı olan Tobias Schneider'e göre, 2017'de Khan Sheikhoun köyünde ve 2018'de Şam'ın doğusunda çok sayıda insanı öldüren iki saldırıya ilaveten, kimyasal maddelerle en az 350 başka saldırı gerçekleşti. Bu saldırıların çoğunda klor kullanıldı. Klor, kimyasal silah olarak sınıflandırılmıyor ancak sivilleri korkutmak ve onları kaçmaya itmek için kullanılabilir.
Araştırmacılar, Rus güçlerinin Suriye'de kimyasal silah kullandığına dair hiçbir kanıt bulunmasa da, Putin'in Esad'ın bunu yapmasına imkan sağladığına inanıyor. Schneider,"Rus hükümetinin en azından Suriyeliler tarafından kimyasal silah kullanımını, çoğunlukla klor saldırılarını bildiği ve muhtemelen kolaylaştırdığı kesin" dedi.
Putin, Suriye taktiklerini kullanıyor
Ukrayna'da kimyasal silah kullanıldığına dair hiçbir belirti yok ancak oradaki savaşı izleyen birçok Suriyeli, Putin'in bazı Suriye taktiklerini kullandığına dair işaretler görüyor.Türkiye'nin güneyindeki Suriyeli aktivist Radwan Alhomsy, Rusların her şeyi yok etmek istediğini söyledi: “Uluslararası toplum veya herhangi bir şey umurlarında değil. Bunu Suriye'de gördük. Okulların yakılması bizim için yeni değil. Toprağı ele geçirmek istiyorlar ve bunu başaracaklar.”
Avrupalı analistler, Suriye ve Ukrayna'daki savaşlar arasında Batı'nın farklı tepkilerine yol açabilecek ayrımlılıklara dikkat çekiyor. Esad Putin'in aksine, komşularından birini ele geçirmek için değil, kendi ülkesinin kontrolünü yeniden kazanmak için savaştı. Suriye'den farklı olarak Rusya, askeri müdahale konusunu karmaşıklaştıran nükleer silahlı bir güç.
"O Esad değil ve burası Suriye değil"
ABD ve Avrupalı müttefikleri, Esad'ın Ortadoğu'da kimyasal silah kullanmasına büyük ölçüde izin verirken, Putin'in bunu Avrupa kıtasında yapması büyük olasılıkla daha büyük bir alarma neden olup daha sert bir tepkiyle karşılaşacaktır. Chatham House'daki uluslararası güvenlik programı direktörü Patricia Lewis, "Putin kendisine Esad gibi davranılacağını düşünüyorsa yanılıyor çünkü o Esad değil ve burası Suriye değil" diye konuştu.
Yine de Putin, Esad'ın hayatta kalmasından biraz teselli bulabilir: Batı'nın nasıl yanlışlıkla Esad'ın düşüşünün kaçınılmaz olduğuna inanması ve ekonomisini boğup halkını yoksullaştıran yaptırımlara rağmen iktidara nasıl tutunduğu.
Ukrayna'da kullanılabilecek 2 strateji
Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü'nde Ortadoğu analisti Emile Hokayem, Rusların Suriye'de kullandığı ve Ukrayna'da uygulayabileceği iki strateji konusunda uyarıda bulundu. Birincisi, Batı'yı savaştan uzaklaştırmanın bir yolu olarak şiddeti sona erdirmeyi amaçlayan uluslararası diplomasiye katılım. Bir diğeri ise Avrupa'yı boğmak ve kaynaklarını tüketmek için kasıtlı bir mülteci krizi yaratılması.
Hokayem, “İnsani bir felaket yaratmak ikincil bir etki değil, savaş stratejisinin bir parçasıdır. Yükü bu şekilde diğer tarafa aktarırsınız” dedi. Birçok Suriyeli mülteci, Ukrayna savaşını Orta Doğu'daki yoksul kamplardan veya yeni bir hayata başlamak için mücadele ettikleri Avrupa şehirlerinden izliyor. Bazı Suriyeliler kaçan Ukraynalılara gösterilen sıcaklık konusunda canhıraş hissetse de, kendi savaşlarını hatırlıyor ve Ukraynalıların daha iyi sonuç alacağını umuyorlar. Şam'ın doğusundaki iki kimyasal saldırıdan sağ kurtulan ve ardından güney Türkiye'ye mülteci olarak kaçan Mansour Abu al-Kheir, "Kaderimizle yüzleşmek için yalnız bırakıldık, umarım bu Ukraynalıların başına gelmez" dedi.
©️ 2022 The New York Times Company
