Danimarka’nın Aarhus Üniversitesi’nde geliştirilen LaKe adlı yeni bir ilaç, egzersiz yapmadan elde edilen sağlık yararlarını taklit edebileceği iddiasıyla gündem oldu. Araştırmacılar, bu ilacın “aç karnına yüksek hızda 10 km koşmanın” metabolik etkilerini taklit ettiğini öne sürüyor. Ancak the Guardian’ın haberine göre, bu ilacın gerçekten egzersiz yapmanın tüm faydalarını sağlayıp sağlayamayacağı hakkında birçok soru işareti var.
LaKe, “mimetik” olarak adlandırılan bir ilaç grubuna dahil ediliyor. Mimetikler, vücudun egzersiz yapmadan elde ettiği biyolojik etkileri taklit etme amacı taşıyor. Bu alandaki ilk örneklerden biri, 2008 yılında San Diego’daki Salk Enstitüsü tarafından geliştirilen GW501516 adlı ilaç. Bu ilaç, farelerde yağ yakımını teşvik ederek dayanıklılığı artırmayı başardı. Araştırmalarda, diyetleri aynı olan iki fareden biri bu ilacı alırken diğerinin almaması gözlemlendiğinde, ilaç alan fare daha düşük yağ oranıyla daha uzun mesafeler koşabildi. Ancak, bu tür ilaçların bazıları sağlık riskleri nedeniyle yasaklı performans artırıcı maddeler arasında yer aldı.
Fareler üzerinde toksik bir etkisi olmadığı kaydedildi
LaKe'nin fareler üzerindeki deneylerinde, vücutta hızlı bir laktat artışı gözlemleniyor. Laktat, yüksek yoğunlukta yapılan egzersiz sırasında üretilir ve kasların enerji üretimini artırır. Ayrıca LaKe, beta-hidroksibutirat (BHB) adı verilen bir ketonun seviyesini artırıyor. BHB, yağ asitlerinden sentezlenerek enerji sağlamak için kullanılır ve bu durum, “aç karnına koşma” fikrini destekliyor. Bu iki değişiklik, kandaki serbest yağ asidi seviyelerini düşürmeye yardımcı oluyor ve iştahı baskılıyor. LaKe’nin farelerde toksik bir etki göstermediği de bildiriliyor, bu da ilacın potansiyelini artıran bir başka faktör olarak karşımıza çıkıyor.
Ancak egzersizin etkileri, bu kadarla sınırlı değil. Egzersiz, vücudun birçok sistemini karmaşık bir şekilde etkileyerek sağlık üzerinde çok yönlü bir etki yaratıyor. Şu an bazı büyük ölçekli araştırmalar, egzersizin moleküler düzeydeki etkilerini anlamak için sürdürülüyor. Egzersiz, kasları güçlendirmekle kalmıyor; aynı zamanda kemik yoğunluğunu artırıyor, ruh halini iyileştiriyor ve stres seviyelerini azaltıyor. Ayrıca düzenli fiziksel aktivite, demans gibi nörolojik hastalıklara karşı koruyucu bir etki de gösteriyor. Tüm bu faydalar, egzersizin fizyolojik ve psikolojik etkilerinin birleşiminden doğuyor.
Egzersizin yerini alması pek olası görünmüyor
LaKe gibi ilaçların en çok fayda sağlayabileceği bireyler, yaşlılar veya fiziksel aktiviteleri kısıtlı olan hastalar. Ancak sağlıklı bireyler için bu tür ilaçların egzersizin yerini alması pek olası görünmüyor. Egzersiz, hem fiziksel hem de ruhsal sağlık açısından önemli bir yere sahip ve sağlıklı bir yaşam sürmenin en etkili yollarından biri olarak kabul ediliyor. Araştırmacılar, LaKe gibi ilaçların gelecekte daha fazla gelişim göstermesi durumunda yaşlı ve hastalar için faydalı olabileceğini belirtse de, bu tür ilaçların genel nüfus üzerindeki etkileri hâlâ belirsiz.
LaKe ve benzeri ilaçlar, egzersizin yerini alacak bir çözüm sunmaktan çok uzak. Gelecekte bu tür ilaçların daha fazla geliştirilmesi, özellikle fiziksel aktiviteleri kısıtlı olan bireyler için fayda sağlayabilir. Ancak uzmanlar sağlıklı bireylerin düzenli egzersiz ve aktif bir yaşam sürmenin, sağlık açısından sunduğu faydalar bakımından çok daha değerli olduğunu vurguluyor. Egzersiz yapmanın sağladığı psikolojik ve sosyal avantajları da burada belirleyici bir rol oynuyor.
Fiziksel aktiviteyi destekleyici bir seçenek
Uzmanlara göre, LaKe gibi ilaçlar egzersizin biyolojik etkilerini taklit etme konusunda umut vadediyor, ancak bu alanda hâlâ kat edilmesi gereken bir yol var. Vücudun metabolik işleyişine etki eden mimetik ilaçların, özellikle hareket kabiliyeti sınırlı bireyler için bazı faydalar sağlayabileceği düşünülüyor. Ancak bilim insanları, egzersizin vücuttaki çok sayıda sistemi eş zamanlı etkilediğini ve zihinsel sağlık, bağışıklık sistemi, kemik yoğunluğu gibi faktörler üzerindeki etkilerinin ilaçlarla tam anlamıyla sağlanamayacağını belirtiyor.
LaKe’nin potansiyeli umut verici olsa da, bu tür ilaçların egzersizin tüm faydalarını karşılayabilecek bir çözüm olarak görülmesi için daha fazla araştırma ve uzun dönemli insan testlerine ihtiyaç var. Bilimsel çevrelerde, egzersiz yerine geçen bir “hap” fikri cazip olsa da, bu tür ilaçların fiziksel aktiviteyi tamamlayıcı veya destekleyici bir seçenek olarak değerlendirilmesi gerektiği vurgulanıyor.
